Lato w muzeum

Muzeum Archeologiczno – Historyczne w Głogowie zorganizowało "Lato w muzeum". Zajęcia odbywały się od 1 do 31 lipca, od wtorku do piątku w godzinach od 10:00 do 13:00. Dzieci wspólnie wykonały makietę grodu głogowskiego w czasie oblężenia Głogowa w 1109 roku, oraz własną zbroję rycerską. Uczestniczyły w wycieczkach po Głogowie, gdzie mogły dowiedzieć się o historii głogowskich zabytków. Organizowane były również różne konkursy, zabawy i zajęcia związane z tematyką obrony Głogowa.
W każdym dniu w zajęciach uczestniczyło od 10 do 13 dzieci w wieku od 7 do 12 lat. Zajęcia były prowadzone przez plastyków i historyków – pracowników muzeum.
Makietę grodu wykonaną przez dzieci będzie można oglądać od 31 lipca w holu muzeum.
Web: www.glogow.pl/mah.

Dwugłos polsko-litewski

W dzisiejszym artykule chciałabym zaprezentować nowość wydawniczą, która ukazała się na polskim rynku dokładnie miesiąc temu. Jest to praca o niezwykle szerokiej perspektywie badawczej, opisująca historię ponad 400 lat ze wspólnych dziejów Polski i Litwy.
'Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski', powstała dzięki współpracy trzech autorów - polskiego historyka Andrzeja Rachuby oraz dwóch badaczy litewskich - Jurate Kiaupiene i Zigmantas Kiaupa.
Nie jest to jednak książka trzech autorów, współredaktorów. Jest to właśnie dwugłos - są to dwa różne spojrzenia na ten sam temat.
Ta podwójna perspektywa jest zupełnie nową formą, do tej pory praktycznie nieobecną w dziejach polskiej historiografii. Jest to również wydarzenie niezwykle istotne, ze względu na ciągle niedokończoną normalizację stosunków polsko-litewskich.
Mimo iż temat ten jest obszerny i niezwykle skomplikowany, to udało się autorom tej pracy przedstawić dwie, dość różne perspektywy historii Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz dzieje nowoczesnej Litwy. Warto także wspomnieć, że poszczególne rozdziały książki zostały wzbogacone przez doskonałą część ikonograficzną, wykonaną na Litwie, na specjalnie potrzeby tejże pracy.
Punktów spornych w ponad 400-letniej historii obu naszych krajów jest wiele. Bowiem już sama unia personalna podpisana w Krewie w 1385 roku, ma zupełnie inne znaczenie dla współczesnych dziejów Litwy, aniżeli dla naszej historii. Bardzo szybko pojawia się więc na kartach pracy pytanie o to, jakie były faktyczne skutki prawne tejże unii dla obu państw i czy wiązała je ona ze sobą na zasadzie równych praw. Polskiego czytelnika zdziwi na pewno fakt, iż z perspektywy litewskiej, liczne unie jakie Litwa zawierała z Polską w tamtym czasie, miały raczej charakter niepatriotyczny i w istocie najważniejszym ich elementem były skutki ekonomiczne, a nie polityczne.
Niemniej jednak praca ta jest niezwykłym wydarzeniem z punktu widzenia historii Polski i Litwy, które przez wieki stanowiły przecież jedno państwo. Staje się niezwykłym polem wymiany zdań, próbą lepszego poznania dziejów obu naszych krajów oraz lepszego zrozumienia wydarzeń, które miały miejsce przez te 400 lat wspólnej historii.


'Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski', Andrzej Rachuba, Jurate Kiaupiene, Zigmantas Kiaupa, Wydawnictwo DiG, 2009 r.

Colloquia Mediaevalia Gnesnensia

Collegium Europaeum Gnesnense
oraz Instytut Historii Uniwersytetu A.Mickiewicza w Poznaniu zapraszają na: Colloquia mediaevalia Gnesnensia I: Święty Brunon z Kwerfurtu i jego epoka.
Gniezno, 6-8 maja 2009

Program konferencji:

I dzień: 06. 05. 2009

Do godz. 12:00 Przyjazd do Poznania
12:30 Wyjazd do Gniezna
15:00 Otwarcie konferencji
15:30–16:00 Przerwa na kawę
16:00-17:00 Prof. Henryk Samsonowicz (Warszawa), Europa na przełomie I i II tysiąclecia
17:00–18:00 Prof. Roman Michałowski (Warszawa), Duchowość około roku 1000
18:00 – 19:00 Prof. Józef Dobosz (Poznań), Monarchia piastowska w czasach Bolesława Chrobrego
19:15 Kolacja

II dzień: 07. 05. 2009

8:00 Śniadanie
9:00–10:00 Prof. Christian Lübke (Lipsk), Brun von Querfurt und das östliche Europa – eine frühe „Osterweiterung” um das Jahr 1000
10:00–11:00 Prof. Glauco Maria Cantarella (Bolonia), Otton III et la Renovatio Imperii
11:00–11:30 Przerwa na kawę
11:30–12:30 Dr Krzysztof Skwierczyński (Warszawa), Środowisko monastyczne Italii około roku 1000
12:30–13:30 Prof. Marie Bláhová (Praga), Hagiografia w X i XI wieku
13:45 Obiad
15:00–16:00 Dr Edward Skibiński (Poznań), Brunon z Kwerfurtu jako litteratus
16:00–17:00 Dr Matthias Hardt (Lipsk), Brun von Querfurt auf Reisen – Querfurt – Rom/MonteCassino – Kiew – Litauen
17:00–17:30 Przerwa na kawę
17:30–18:30 Dr László Veszprémy (Budapeszt), Hungary about 1000
18:30–19:30 Dr Vincent Múcska (Lipsk-Bratysława), Brun und Ungarn
19:45 Kolacja

III dzień: 08. 05. 2009

8:00 Śniadanie
9:00–10:00 Prof. Jerzy Strzelczyk (Poznań), Postać Brunona z Kwerfurtu
10:00–11:00 Dr Leszek Wetesko (Gniezno), Bolesław Chrobry jako opiekun misjonarzy i pobożny fundator
11:00–11:30 Przerwa na kawę
11:30–12:30 Dr Stanisław Rosik (Wrocław), Kościół w Polsce pierwszych Piastów w kontekście źródeł pisanych
12:30–13:30 Prof. Hanna Kóčka-Krenz (Poznań), Najstarsze dzieje Kościoła polskiego w świetle źródeł archeologicznych
13:30–14:30 Podsumowanie konferencji
14:45 Obiad
16:00 Wyjazd z Gniezna

Komitet organizacyjny:
Prof. UAM dr hab. Józef Dobosz
Dr Leszek Wetesko
Dr Marzena Matla-Kozłowska
Mgr Jakub Kujawiński
Miejsce obrad:
Collegium Europaeum Gniezno
ul. Kostrzewskiego 5-7
Gniezno
Adres kontaktowy:
Pracownia Bohemistyczna
Instytut Historii UAM
ul. Św. Marcin 78
61-809 Poznań
tel. +48 61 8294739
e-mail: jozefdobosz@hotmail.com
j.dobosz@poczta.onet.pl

Średniowieczna kuchnia

Już od czasów pradawnych człowiek przywiązywał ogromną wagę do tego, co spożywał. Jednym z podstawowych zajęć życia codziennego było przecież zdobywanie pożywienia, a wraz z rozwojem wspólnoty państwowej, wzrastało także znaczenie życia biesiadnego i różnego rodzaju uczt oraz świąt.
Mimo że nie ma zbyt wielu dokładnych przekazów historycznych o tym, co jadało się w Średniowiecznej Polsce, to przede wszystkim na bazie analiz porównawczych z innymi krajami regionu, można dość dobrze zrekonstruować pierwsze tradycje kulinarne w naszym kraju.
Na podstawie licznych przekazów zagranicznych podróżników, którzy dość często wyprawiali się na ziemie słowiańskie w tamtym okresie, możemy dowiedzieć się, iż tradycyjna kuchnia polska opierała się na przede wszystkim na potrawach zbożowych, takich jak - owies, proso czy pszenica. Nie brakowało także dań mięsnych z dziczyzny oraz zwierząt hodowlanych, doprawianych różnorodnymi ziołami, warzywami czy też owocami.Elementem charakterystycznym było tutaj użycie w dużych ilościach przede wszystkim soli i pieprzu oraz stała obecność kaszy. Wszystkie potrawy były wysokokaloryczne, co było związane przede wszystkim z aktywnym trybem życia ówczesnej ludności. Obok wina, jednym z najpopularniejszych napojów na naszych ziemiach, było przede wszystkim piwo.
W jednym z kronikarskich zapisków samego Galla Anonima, odnajdujemy taki oto fragment: 'Kraj to wprawdzie lesisty, ale nie mało przecież obfituje w [...]chleb i mięso i ryby i miód (...).[...]Powietrze zdrowe, rola żyzna, las miodopłynny, wody rybne, [...]woły chętne do orki, krowy mleczne,owce wełniste.'
Z tego barwnego opisu wynika więc, iż Polska epoki Średniowiecza, należała do krajów niezwykle bogatych w dobra naturalne, a jej mieszkańcy potrafili to doskonale wykorzystać.
Uprawa roli dostarczała więc podstawowych produktów żywnościowych, takich jak - różnorodne zboża (proso, żyto, pszenica), soczewica, bób, groch. Nie brakowało też warzyw - kapusty, marchwi, cebuli, czy ogórków. W sadach natomiast królowały jabłonie, grusze, śliwy, czereśnie czy nierzadko brzoskwinie.
Obok uprawy roli w okresie wczesnego Średniowiecza, niezwykle ważne było również rybołówstwo, łowiectwo, zbieractwo leśne oraz hodowla zwierząt domowych, wśród których, zgodnie z przekazami historycznymi, najczęściej spotykane były - świnie oraz owce. Potem zajmowano się również wypasem kóz oraz hodowlą ptactwa domowego.
Warto także wspomnieć, iż w tym czasie połów ryb - szczupaków, karasi, węgorzów, sandaczy, dorszów, łososi, jesiotrów czy też śledzi, był również bardzo obfity. Ryby bowiem doskonale zastępowały mięso, głównie w okresach różnorodnych postów.
Nie można też zapomnieć o stałej obecności produktów i potraw mlecznych w jadłospisie średniowiecznym. Na kmiecim stole pojawiało się bardzo często, zarówno kwaśne, jak i słodkie mleko oraz różnorodne sery. A na popitkę obok wina i piwa, podawano zazwyczaj miód z pobliskiej barci.
Na okres ciężkiej zimy - mięso było najczęściej wędzone, pieczone lub gotowane. Zboża zaś przechowywane w spichlerzach. Owoce przerabiano na powidła, zaś z warzyw przygotowywane sosy lub gęste zupy.
W owym czasie prawdziwy chleb był spożywany tylko w bardziej zamożnych gospodarstwach. Natomiast w większości domostw w specjalnych piecach wypiekano cienkie zbożowe podpłomyki. Niemniej jednak już w Średniowieczu znane były takie przysmaki, jak - kołacze, pączki, obwarzanki, bułki, chleb razowy i biały, czy też słodkie placki jęczmienne.
Warto też wspomnieć o licznych przyprawach używanych przez naszych przodków. Pierwszym Słowianom były bowiem znane takie zioła jak- czosnek, koper, gorczyca, imbir, szafran, gałka muszkatołowa, pieprz, cebula, pietruszka, mięta czy kminek.
Wiele można byłoby pisać o napojach jakie pojawiały się na stołach średniowiecznej Polski. Pito przede wszystkim czystą wodę, bądź wywary z ziół, mleko i jego różne przetwory. Podobnie - wino, piwo oraz słodki miód cieszyły się dużą popularnością.
Pisząc o tradycjach kulinarnych tamtego okresu nie można pominąć także istotnego wpływu religii chrześcijańskiej na życie codzienne ludności. Istotną częścią roku liturgicznego, podobnie zresztą jak dziś, były posty. Stąd szczególnie w okresie Adwentu, Wielkiego Postu oraz w wigilie różnorodnych świąt, powstrzymywano się od spożycia pokarmów mięsnych, nabiału czy też picia wina. Ciekawostką może być tutaj, iż do połowy XIII wieku czas Wielkiego Postu trwał aż 90 dni.
Już od wczesnych wieków utrwalił się też obyczaj wspólnego biesiadowania głównie z okazji świąt, przyjazdu gości, czy też ważnych wydarzeń rodzinnych. Niezwykle istotne były przede wszystkim uczty polityczne organizowane na dworcach króla i licznych książąt. Według dość ubogich przekazów historycznych, wiadomo, iż zazwyczaj na dworach spożywano dwa główne posiłki. Współczesne śniadanie nie było jeszcze znane w epoce Średniowiecza. Najpierw jedzono wczesny obiad, zwany - prandium (spożywany przed południem), a potem późnym popołudniem (ok.17), drugi obiad, będący rodzajem kolacji, nazywany - coena. Jak wyczytać można z przekazów Jana Długosza, na ucztach organizowanych przez Władysława Jagiełłę, liczba dań podczas jednej takiej uczty, dochodziła nawet do 100.
Etykieta dworska nakazywała siedzieć przy stole na wyznaczonym przez gospodarza miejscu, umyć należycie ręce przed rozpoczęciem ucztowania, zachowywać umiar w jedzeniu i piciu, nie sięgać po najlepsze kawałki, nie wolno było także mówić z pełnymi ustami...
Jak widać te pierwsze średniowieczne zasady niewiele różnią się od współczesnego savoir-vivre.

Post powstał na podstawie informacji opublikowanych w: 'Wikipedia - wolna encyklopedia'.

Księga średniowiecznych legend

Całkiem niedawno ukazała się na rynku wydawniczym praca Francesc Miralles z przepięknymi ilustracjami autorstwa Adria Fruitos, pt.:'Wielka księga średniowiecznych legend'.
Jest to niezwykły zbiór średniowiecznych legend i opowieści, i mimo że książka ta przeznaczona jest przede wszystkim dla dzieci, to może wydać się równie interesująca dla nas dorosłych...
Już sama szata graficzna warta jest uwagi. Wszystkie ilustracje, wykonane z niezwykłą starannością i drobiazgowością, przypominają obrazy pochodzące iście z epoki wieków średnich. Stają się one doskonałym wstępem do dalszej wędrówki przez zaczarowany świat legend, które zostają tutaj opowiedziane na nowo. Interesująca jest forma ich prezentacji. Znajduje się tutaj 11 legend, a każda historia poprzedzona jest krótkim wstępem i notatką, dotyczącą jej genezy. W ten sposób zostajemy właściwie wprowadzeni w ten fascynujący świat...
Na kartach książki pojawiają się zarówno bohaterowie prawdziwi, jak i ci, będący wytworem wyobraźni wcześniejszych autorów, tacy jak - król Artur, Lancelot, Roland, Rycerz z Lwem, czy Robin Hood. Nie brak także słynnych kochanków - Tristana i Izoldy czy Romeo i Julii.
Książka staje się więc magiczną wędrówką do świata, który niestety został już dawno przez nas zapomniany, ale dzięki pracom takim jak ta właśnie,został na nowo wskrzeszony. Ze szczególną dbałością zostają tutaj przypomniane najważniejsze wartości i wzorce postępowania, takie jak: oddanie Bogu, rycerskość, odwaga, miłość aż po grób, wierność, prawda i dobroć...
Na niezwykłych ilustracjach Adria Fruitos ukazane zostały przepiękne postaci, pełne naturalnego wdzięku, zaprezentowane w oryginalnych średniowiecznych strojach. Ponadto nie zabraknie i tutaj - smoków, księżniczek, mrocznych zamków i czarownic...
Cała praca jest swoistą perełką na dzisiejszym rynku wydawniczym, który pełen jest dziś książek o bardzo przeciętnych walorach merytorycznych i mimo że przeznaczona dla dzieci, może warto byłoby, aby i niejeden dorosły po nią sięgnął...

'Wielka księga średniowiecznych legend', Francesc Miralles, Wydawnictwo Media Rodzina, 2008 r.

Taniec w epoce Średniowiecza

Taniec w epoce Średniowiecza

Taniec jest tematem ciągle obecnym w kulturze współczesnego świata i bez wątpienia należy do jej trwałych składników, zaś jego korzenie sięgają już epoki Średniowiecza.

W dzisiejszym artykule chciałabym zaprezentować fragment pracy magisterskiej Marty Zagórowskiej-Acerboni, pt.:'Taniec w Polsce XIV i XV wieku na tle europejskim', który ukazał się w 1997 roku w pracy zbiorowej pod redakcją Romana Krzywego - 'Seminaria Staropolskie. Literatura w kontekstach kulturowych'.

Taniec w Europie XIV i XV wieku.
Taniec towarzyski.

Początki tańca towarzyskiego w Średniowieczu można datować na koniec wieku X, kiedy zaczęły się kształtować i ustalać pewne formy taneczne, inicjujące tańce świeckie, wykonywane dla rozrywki (w odróżnieniu od tańców kulturowych) przez kobiety i mężczyzn. Istniały dwa zasadnicze jego rodzaje: rej i taniec w parze. Rej polegał na tym, iż łańcuch tancerzy posuwał się w kole trzymając się za ręce (przy reju zamkniętym) lub nie (przy reju otwartym). Towarzyszyła mu właściwie zawsze pieśń, którą z reguły zaczynał przewodnik. Z czasem rej rozpadł się na pary, dodano mimikę, co doprowadziło do włączenia nowych elementów-zróżnicowania kroków i ruchów gestycznych kobiet i mężczyzn, zmiany miejsc, zwrotów. Taniec jednej pary, czasem trójki - tancerza i dwóch tancerek - miał charakter pantomimy miłosnej, na którą składały się ukłony, wzajemne gonitwy, okrążanie itp., przeważnie z towarzyszeniem pieśni. Pieśń taneczną, ballade lub rondo o równych strofach, wykonywał pierwszy tancerz lub nie tańczący minstrel. Na początku reje, jak i tańce parami tańczono na zamkach, w osadach rzemieślniczych, we wsiach. Na wsi tańczono żywiej i skoczniej, na zamkach zaś spokojniej i poważniej - jednak bez zasadniczych różnic. Stopniowo jednakże na zamkach występowało w tańcu więcej elementów stylizowanych, co wiązać należy z pojawieniem się trubadurów, truwerów, minnesingerów. Ich sztuka miała ogromny wpływ także na rozwój tańca. (...)
Taniec rozwinął się więc w wysublimowaną formę stosunków towarzyskich. Taniec w parze przeobraził się w skomplikowaną pantomimę miłosną, polegającą na grze spojrzeń, ukłonach, dotyku dłoni partnera, ucieczkach, gonitwach oraz zamianie partnerów. Rej przeobraził się w pełen elegancji i powagi procesyjny pochód. Tańce stały się ulubioną rozrywką rycerstwa, niezbędną przy okazji wszelkich uroczystości na zamku: uczt,wesel, chrzcin i podczas podejmowania gości. Kończyły także turnieje rycerskie. Prowadzili je trubadurzy, przygrywając przeważnie na lutni i śpiewając pieśni. W XIII wieku istniała już duża różnica pomiędzy tańcem ludowym - ballata lub ruota ze scenkami pantomimicznymi - i tańcem dworskim - discordo (...). (...) Taniec ludowy był żywiołowy, skoczny, z rytmem prawie surowym, dworski zaś - miękki, powolny, suwany, kołyszący się do łagodnego rytmu. Pierwszy dawał wyraz radości, rozpierającej energii, drugi zaś był wynikiem studiów, edukacji, etykiety oraz wysmakowania intelektualnego. W tańcu wiejskim obecne były jeszcze echa pradawnych skoków, rytuałów magicznych; w tańcu dworskim dominowała hierarchia, ceremonialność, symbolika gestów, stała choreografia, skonwencjonalizowana w czasie długiego okresu aktywności trubadurów. (...) Jednak te dwa środowiska umiały wymieniać się doświadczeniami. Dwór, oglądając żywiołowe zabawy wiejskie, wchłaniał coś ze świeżej i surowej oryginalności tańca zbiorowego. Natomiast wieś mogła zaczerpnąć co nieco z dworskich form tańca indywidualnego i zbiorowego, form wyrafinowanych i dystyngowanych, z elementami już ukształtowanej pantomimy. W XII i XIII wieku uformowała się ballata - bardzo modna również przez następne stulecia, zwłaszcza podczas 'maików'. Była to forma tanecznej gry towarzyskiej, ze zwrotkami odpowiednio dostosowanymi do rytmu tańca i ruchów tańczącego koła lub korowodu. Zabawa polegała na intonowaniu odpowiednich do sytuacji wierszyków i wyliczanek, powtarzanych potem przez chór przy nagłych zwrotach koła. Rytm wybijano nogami, najzwinniejsi tancerze robili piruety i koziołki. (...)
W XIII wieku zaczęła zarysowywać się dwuczęściowość w obrębie jednego tańca ze względu na tempo, metrum i charakter. Pierwszą fazę stanowił kroczony, spokojny pochód, druga zaś była skoczna, żywa, wesoła, zdecydowanie szybsza. Na ogół pierwsza część - rondo lub carole czy estampie - wykonywana była do poważnej pieśni. Po niej zaś następował żywy potaniec przy akompaniamencie instrumentalnym violi, fletu i bębenka. Mogło to być espringale, saltarello lub virlei. Muzycy grali z pamięci - pisane tabulatury służyły im tylko jako pomoc do improwizacji z kilku zapisanych taktów - bardzo często dostosowując muzykę do życzeń tancerzy. Pary posuwały się krokiem stąpanym, dosuwanym, biegiem, przytupem lub podskokami, po linii prostej lub kolistej. Tak jak w pierwszej części pary szły w reju, tak druga część odznaczała się solowymi popisami par, wzajemnym obchodzeniem się, odwracaniem i cofaniem. Partner trzymał partnerkę za przegub ręki lub za rękaw. Już w pierwszych przykładach tego tańca odnajdujemy cechy, które różnicowały ballo i danza, lud i dwór, zabawy wiejskie od ceremonii w miastach, a więc alta danza - trójdzielna, żywiołowa, skoczna, taniec (ballo) tradycyjny - od bassa danza - dwudzielna, wykonywana spokojnie, blisko ziemi, czyli taniec (danza) stylizowany, artystyczny. Z połączenia alta i bassa danza narodziła się suita (suite). Pierwsze formy suity pochodzą z końca XIV wieku, składały się nań na przemian saltarello (...) lub piva i bassa danza, a później pawana. Saltarello było, jak zazwyczaj wszystkie tańce skakane, bardzo wesołe, żywiołowe, ze sporym udziałem pantomimy. Bassadanza, 'królowa tańców' - przeciwnie, stanowiła rodzaj ceremonialnego pochodu, spektakularnej dworskiej procesji. Tańczono ją nisko, krokiem suwanym (...). Nadawała się świetnie do tańców dworskich, stylizacji choreograficznych, zrodzonych właśnie na bazie tego wczesnego rodzaju suity, dzięki pierwszym włoskim nauczycielom tańca. To właśnie oni przekształcili w formy artystyczne stare balli i danze z XIV wieku, do których w XV wieku dołączyły volta, furlana, chiarantana - tańce ludowe, będące pod koniec stulecia czynnikiem narodzin gagliardy, typowo włoskiego tańca renesansu o skocznym rytmie.
W owym czasie należy szukać także źródeł tańca, który w połowie XVII wieku stał się tańcem klasycznym. Szczególnie ważną rolę dla jego rozwoju, a zwłaszcza dla narodzin baletu, odegrało wzajemne przenikanie się pierwiastków typowych dla środowiska ludowego i dworskiego oraz przemieszanie cech chrakterystycznych dla niektórych tańców z wyraźnymi elementami pantomimy: moresca, canario, mattacino, brando. Stopniowo przekształcały się one w intermedia lub epizody taneczne w klasycznej komedii, tworząc rodzaj autonomicznego spektaklu, który poprzedzał balet. (...)

Polecam cały artykuł: Marta Zagórowska - Acerboni, 'Taniec w Polsce w XIV i XV wieku na tle europejskim', który znajduje się w pracy: 'Seminaria Staropolskie. Literatura w kontekstach kulturowych, str. 163-196. Redakcja zbiorowa Romana Krzywego, Warszawa 1997 r.

Chąśnicy...

Kim byli legendarni Chąśnicy? Czy ktokolwiek wie, jaki ziemie zamieszkiwali i skąd przybyli na Wyspę Wolin i Rugię w okresie wczesnego Średniowiecza?
Praca Wrzesława Mechło, która ukazała się na naszym rynku wydawniczym w 2005 roku, jest dość barwną próbą odpowiedzi na wiele pytań, jakie zrodziły się wokół tego niezwykle ciekawego zagadnienia. Autor publikacji dokonuje tutaj analizy struktury organizacji państwa stworzonego przez tych słowiańskich Wikingów. Opisuje liczne wydarzenia polityczne i militarne w okresie X-XII wieku, a także dokonuje charakterystyki kultury i obyczajowości słowiańskich korsarzy.

'Chąśnicy-słowiańscy Wikingowie', Wrzesław Mechło, Wydawnictwo Zapol, 2005 r.

Smok Wawelski w... Rzymie

Wszyscy doskonale znamy legendę o krakowskim Smoku Wawelskim. Tym razem zawędrowała ona do aż do Rzymu. Jak to możliwe?
Włoski Teatr Kukiełek 'San Carlino' w Rzymie, przy współpracy Instytutu Polskiego w Rzymie, w ramach 'Progetto Speciale Teatro 2008/2009', wystawia na swej scenie przedstawienie kukiełkowe pt.: 'Il Drago di Cracovia'.
Spektakl w reżyserii i na podstawie tekstów Cateriny Vitiello, został oparty na dość swobodnym przekładzie średniowiecznej legendy o Smoku Wawelskim. To przepiękna opowieść o tym, jak można pokonać zło, nie przy użyciu miecza i siły, ale poprzez wykorzystanie intelektu i życiowej mądrości.
W Krakowie, na Wzgórzu Wawelskim, w ciemniej i ponurej jamie, żyje straszny Smok, który zakłóca spokojny żywot mieszkańców grodu króla Kraka. I to właśnie młody książę Krak, nauczy dzieci, jak mężnie i skutecznie pokonać zło, nie mając jednak w zanadrzu siły fizycznej. Strach i odwaga - jednocześnie, staną się składnikami tej magicznej średniowiecznej opowieści.
Przedstawienie wyreżyserowane zostało przez artystów włoskiego teatru 'San Carlino' w Rzymie, jednak muzyka została stworzona przez niezwykłe trio Janusza Prusinowskiego. Wspaniała aranżacja dawnej muzyki średniowiecznej dodaje spektaklowi niezwykłego uroku. Trio gra na oryginalnych instrumentach i w swych barwnych utworach przedstawia cząstkę polskiego dziedzictwa sztuki Średniowiecza.

Warto zajrzeć też na stronę 'Cultura Roma': www.culturaroma.it

Dynastia Piastów na tronie

Jak podaje wiele źródeł historycznych, ok. 960 roku niejaki książę Mieszko I z dynastii Piastów zjednoczył rozdrobnione i rządzone przez różnych władców - ziemie polskie. Mieszko I był synem księcia Polan - Siemomysła. Najprawdopodobniej przed przejściem na chrześcijaństwo, jeszcze jako poganin, miał aż siedem żon. Potem jednak, poślubił księżniczkę czeską Dobrawę, a po jej śmierci księżniczkę Odę. Najprawdopodobniej też, właśnie państwo Polan, dobrze zorganizowane i korzystnie położone, znajdujące się w dość dużym oddaleniu od potężnych królestw, które mogłyby mu zagrozić w dalszym rozwoju, stało się wiodącym w ówczesnym czasie. Zgodnie z legendą, jego pierwszymi twórcami mieli być - Siemowit, Lestek i Siemomysł. Jednak przekazy historyczne dotyczące tego okresu są dość ograniczone. Praktycznie nic nie wiadomo o okresie panowania tych trzech władców. Przyjmuje się, jednak, iż ok.960 roku książę Mieszko, który władał już Wielkopolską i Kujawami, podjął próbę zjednoczenia reszty ziem. Wszedł w posiadanie Pomorza Gdańskiego i Zachodniego, a w późniejszym czasie przyłączył do swego królestwa także Małopolskę. Obszar państwa Polan rozciągał się więc od Odry na zachodzie po Bug na wschodzie, od Bałtyku na północy, a granicę południową stanowiły Karpaty.
Mieszko I oparł społeczną organizację państwa na tzn. kmieciach (chłopach), którzy zajmowali się uprawą własnej ziemi. Na ich barkach znalazł się obowiązek utrzymania państwa, gdyż zostali oni zobowiązani przez władcę do składania danin na ten cel. Zaś siła militarna państwa Polan spoczęła na drużynie książęcej. Byli to zawodowi żołnierze opłacani żołdem przez księcia. Reszta mieszkańców była zobowiązana do składania licznych świadczeń na rzecz księcia i jego dworu. W tym czasie wykształcają się także nowe zawody, powstają wioski specjalizujące się w produkcji określonych towarów, tzn. wsie służebne.
Przez ziemie Polan przechodzą też liczne szlaki handlowe, co sprzyja rozwojowi polskiej gospodarki. Handlowano m.in. bursztynem, suknem, solą, wyrobami rzemieślniczymi, niewolnikami. W tym samym czasie powstają liczne nowe grody, którymi rządzą lokalni książęta.
Mieszko I zdawał sobie także doskonale sprawę z konieczności rozwinięcia polityki zagranicznej przez swoje państwo. Aby lepiej chronić niezależność swych ziem, musiał zawrzeć więc pewne sojusze, które pozwoliłyby mu na dalszy rozwój królestwa. Mając do wyboru - sojusz z potężną Rzeszą lub układ z Bolesławem Czeskim, Mieszko I zdecydował się na związek z Czechami. Rodziło to bowiem możliwość rozwinięcia współpracy politycznej na bardziej partnerskich warunkach, niż z Niemcami. Stąd w 965 roku doszło do zawarcia układu pomiędzy Mieszkiem I a Bolesławem Czeskim, na mocy którego miało dojść do zaślubin księcia Polan z księżniczką czeską Dobrawą. Ślub ten miał być gwarantem połączenia ziem obu państw, a dodatkowo Mieszko I wraz ze swym ludem zdecydował się na przyjęcie chrześcijaństwa z rąk czeskich. Co niezwykle istotne, Czechy zobowiązały się do pomocy w chrystianizacji nowych ziem, poprzez wysłanie misjonarzy na terytorium Związku Wielickiego oraz Prus. Podpisano także dodatkowy dokument w sprawie współpracy handlowej pomiędzy obu państwami.
Jednym z ważnych powodów zawarcia unii polsko-czeskiej, były niewątpliwie najazdy wojsk czeskich na pogańskie ziemie państwa Polan. Ówczesna Europa była już bowiem w tamtym czasie chrześcijańska, stąd decyzja o przejściu na nową wiarę, była nieodwołalna. Układ ten stał się więc istotnym gwarantem zachowania pokoju i bezpieczeństwa państwa Mieszka I. Zaś Chrzest Polski w 966 roku stał się wydarzeniem politycznym, nadał państwu Piastów, znaczenie międzynarodowe, a także przyczynił się do rozwoju kultury i sztuki chrześcijańskiej. Religia powoli zaczęła jednoczyć kraj, a instytucja kościoła, zaczęła mieć niezwykle istotne znaczenie dla nowej dynastii na tronie Polski.

Dynastia Piastów

Dziś pragnę przedstawić kolejną pozycję na rynku wydawniczym, poświęconą historii Średniowiecza w Polsce. Nie jest to jednak nowość, gdyż książka ta ukazała się po raz pierwszy w księgarniach już w 2005 roku. Niemniej jednak, zasługuje ona na większą uwagę.
'Dynastia Piastów w Polsce', autorstwa profesora Marka Kazimierza Barańskiego, to szeroka i przekrojowa analiza procesów tworzenia się Państwa Piastów. Autor przedstawia w niej wyniki najnowszych badań historyków i próbuje dać odpowiedź na liczne hipotezy dotyczące początków państwowości Polski.
Ukazany został tutaj z dużą dokładnością, proces kształtowania się znaczenia dynastii Piastów, tworzenie się monarchii dziedzicznej, jej zwierzchnictwo nad Wielkopolską i innymi ziemiami, a także barwna charakterystyka pierwszych książąt i środowiska dworskiego tamtej epoki.

'Dynastia Piastów w Polsce' Marek Kazimierz Barański, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005 r.

Mappa Mundi

Mappa Mundi - to niezwykły skarb brytyjskiego dziedzictwa kulturalnego Średniowiecza i mimo że temat ten nie jest bezpośrednio związany z historią epoki w Polsce, to warto jest w tym miejscu powiedzieć coś więcej o tym unikalnym przedmiocie badań historyków i archeologów.
Mapa znajduje się w Katedrze w Hereford, zbudowanej w 1079 roku. Samo miasto zaś położone jest bardzo blisko granicy Anglii z Walią.
Europejska Mapa Świata - (łac.)Mappa Mundi, datowana jest na koniec XII wieku (ok.1290), a jej autorstwo, nie do końca znane, przypisywane jest niejakiemu Richardowi z Haldigham i Lafford, który znany jest też pod imieniem Richard de Bello. Uważana jest ona dziś za pierwszą istniejącą mapę świata, stworzoną w epoce Średniowiecza w Europie.
Szkic został umieszczony na pojedynczym arkuszu welinowym i pokryty czarnym atramentem z dodatkami kolorów: czerwonego, złotego, niebieskiego i zielonego.
Jeśli przyjrzymy się dokładnie mapie dostrzeżemy, iż centrum odkrytego świata w relacji do Rzymu, umiejscowione zostało w samym centrum okręgu i jest nim Jerozolima, Wschód znajduje się na samym szczycie koła, ukazując Ogród Edenu na tzn. krańcu świata, zaś Wielka Brytania i Irlandia położone są w części północno-zachodniej(na dole po lewej stronie szkicu).
Jak mówią liczne źródła, mapa oparta została najprawdopodobniej na pracach niejakiego Orosiusa z V w.n.e., który był jednym z uczniów Świętego Augustyna. Co niezwykle ciekawe, opiera się ona na tradycyjnym systemie konstrukcji map, jaki stosowany był już w wiekach wcześniejszych, dodatkowo jest ona bardzo podobna do innej tzn. Ebstorf Map, pochodzącej z 1234 roku, autorstwa niejakiego Gervasiusa Tilberiensisa (jej oryginał została zniszczony podczas II wojny światowej), a także do Psalter Map czy Sawley Map. Jednak, co warte jest podkreślenia, nie odzwierciedla ona w pełni wiedzy XIV wiecznych geografów, co miałoby świadczyć o tym, ze powstała nieco wcześniej (dowodem na to może być np.: umiejscowienie na mapie Morza Kaspijskiego łączącego się z otaczającym ląd Oceanem).
Mapa pokryta jest przez niezwykłe obrazy ilustrujące barwność mitologicznych wyścigów, czy walki starożytnych bestii...Jeśli nałożymy na siebie poszczególne elementy mapy, możemy wyczytać z jej szkicu całą historię rodzaju ludzkiego oraz podziwiać bogactwo cudów świata naturalnego. Zawierają się także w niej opisy wielu wyobrażonych ludów, zamieszkujących odlegle lądy...Ciekawostką może być to, iż Indie opisane zostały tutaj, jako bogactwo i różnorodność ponad 5000 miast...Zaś na szczycie mapy znajduje się figura Chrystusa w dniu Sądu Ostatecznego, po jego prawej i lewej stronie ukazane są figury aniołów, zaś u jego stóp - postać Matki Boskiej, wysłuchującej tych, którzy modlą się przez jej wstawiennictwo.
Interesujące jest też to, że na mapie umiejscowione zostało również miasto Hereford. Położone jest, zresztą zgodnie z prawdą, wzdłuż rzeki Wye, a jego lokalizacja określona jest przez rysunek Katedry.
Sama mapa, zdaniem specjalistów, ma dość ograniczoną wartość jako narzędzie geograficzne. Dla jej twórców była najprawdopodobniej formą uświadomienia niepiśmiennym ludziom epoki Średniowiecza, ogromną złożoność ówczesnego świata, a także celem ukazania w sposób bardziej zrozumiały - chrześcijańskiej sfery religijno-kulturowej.

Europa wczesnego Średniowiecza

Całkiem niedawno ukazała się na rynku wydawniczym praca profesor Marii Miśkiewicz 'Europa wczesnego średniowiecza V-XII wiek'. Jest to szczegółowa analiza wybranych zagadnień z historii i archeologii wczesnej Europy średniowiecznej, ukazanych w szerszej perspektywie dziejów kultury duchowej i materialnej tego okresu. Poprzez analizę procesów gospodarczych, zmian w obszarze stosunków społecznych i przeobrażeń całej struktury państwowej, autorka dokonuje doskonałej charakterystyki epoki. Niezwykle istotna w tej pracy jest perspektywa Starożytności, która staje się tłem porównawczym właśnie dla Średniowiecza. W niezwykle interesujący sposób omówione zostają także takie problemy jak:pozycja jednostki, rola rodziny, rodu i plemienia w tworzącym się systemie państwa średniowiecznego, kultura i mentalność rodzących się społeczeństw feudalnych, a także znaczący wpływ religii chrześcijańskiej na te nowe struktury.

'Europa wczesnego Średniowiecza V-XIII wiek' Maria Miśkiewicz,
Wydawnictwo Trio, 2008 r.

Polska Piastów a Średniowiecze

Żeby lepiej przyjrzeć się okresowi Średniowiecza w Polsce, należy wyjść od głębszej analizy sytuacji państw ówczesnej Europy. W dwóch poprzednich postach starałam się w sposób dość ogólny przedstawić tło epoki.
Europa wczesnego Średniowiecza ma charakter uniwersalistyczny, teocentryczny, na co ogromny wpływ ma dynamiczny rozwój instytucji Kościoła w tym czasie. Toteż wszystkie państwa pogańskie znajdują się poza tym systemem, nie należą politycznie i ideowo do Europy, pomimo swego położenia geograficznego. To właśnie Kościół katolicki stoi na straży powszechnego porządku, wiedzy, oświaty, a krucjaty są orężem w krzewieniu wiary chrześcijańskiej wśród pogan.
Polska Mieszka I to kraj pogański, którego polityczne 'być albo nie być' zależało właśnie od jak najszybszego przyjęcia chrztu i przejścia księcia wraz z całym ludem słowiańskim na jedyną prawdziwą wiarę. Był to warunek konieczny, aby Polska mogła zaistnieć na arenie politycznej ówczesnej Europy i przez błogosławieństwo zwierzchników Kościoła, wejść w świat nowej cywilizacji. W 966 roku, książę Mieszko I z dynastii Piastów przyjął chrzest z rąk czeskich. Polska dołączyła tym samym do grona państw cywilizowanych i stała się równoprawnym partnerem politycznym dla takich potęg, jak Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.Dzięki temu wydarzeniu - Mieszko I nawiązał formalne stosunki dyplomatyczne z papiestwem.
Rozpoczął się proces chrystianizacji państwa, a także pierwsze próby zjednoczenia rozdrobnionej struktury państwowej. Polska przestała już być celem najazdów władców państw ościennych, którzy pod płaszczem krzewienia wiary, łupili i grabili kraj. Od tej chwili nie bez znaczenia staje się również udział Polski w kształtowaniu kultury i sztuki wieków średnich.

Wieki średnie w Europie

Średniowiecze w Europie to okres gwałtownych przemian, zarówno na gruncie kultury i sztuki, filozofii, jak i całej organizacji struktury państwowej. Z jednej strony widoczne są silne dążenia unifikacyjne, dla których bazę stanowi całość kultury chrześcijańskiej, z drugiej zaś tendencje odśrodkowe, jakże silnie obecne w polityce rodzących się państw narodowych, regionów, czy rozdrobnionych dzielnic. Ponadto elementem niezwykle istotnym dla tego czasu w Europie jest dynamiczny rozwój instytucji Kościoła, a także jego późniejszy wewnętrzny rozłam, czego wyrazem była schizma wschodnia.
To okres przemian w zakresie rozwoju gospodarki rolniczej i powolny postęp cywilizacyjny. Z drugiej strony, jak wspomniałam już wcześniej - Średniowiecze uznawane jest przez wielu, za epokę ciemną i mroczną, kiedy to liczne plagi i epidemie, przyczyniły się do zdziesiątkowania miast nowożytnej Europy...

Średniowiecze...

Czym tak naprawdę jest Średniowiecze? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta...
Aby odkryć całe bogactwo tej epoki należy sięgnąć bardzo głęboko, do samych początków nowożytnej Europy, które mimo wielowiekowych badań, nadal kryją wiele zagadek.
Już samo określenie granic czasowych Średniowiecza na kontynencie europejskim jest niezwykle trudne. Większość historyków skłania się za uznaniem roku 476 n.e. za początek tej epoki. Poprzez upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego i obalenie ostatniego cesarza Romulusa Augustusa, germański władca o imieniu Odoaker, stworzył na gruzach starożytnej Italii, zupełnie nowy twór państwowy znajdujący się pod zwierzchnictwem Bizancjum. Zaś rok 1453 i upadek Cesarstwa Bizantyjskiego, uznawane są umownie za koniec Średniowiecza w Europie.
Niemniej jednak dokładne określenie granic czasowych tej epoki jest praktycznie niemożliwe. Był to bowiem wielowiekowy proces obejmujący szereg dynamicznych zmian, zarówno na polu filozofii, kultury i sztuki, jak i w zakresie reorganizacji struktury państwowej z całą jej administracją. Transformacja ta doprowadziła w końcu do przejścia antyku w zupełnie nową epokę wieków średnich. Warto też wspomnieć o różnicach, jakie wystapiły w trakcie tego procesu, w poszczególnych krajach Europy Zachodniej. Przekształcenia te nie miały bowiem charakteru równomiernego. Czynnikami determinującymi jego szybkość były m.in.: położenie geograficzne, czy poziom zaawansowania rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Stąd proces ten były długotrwały i dość zróżnicowany w różnych państwach starego kontynentu.
Łacińska nazwa media aetas - wieki średnie lub medius aevus - wiek średni, została wprowadzona przez pierwszych chrześcijan na określenie czasów w których żyli. Uważali oni bowiem, iż okres Średniowiecza był rodzajem pewnej granicy - interwałem pomiędzy pierwszym a powtórnym przyjściem Chrystusa na ziemię. Potem nazwa ta została utrwalona przez uczonych humanizmu, jednak w nieco innym znaczeniu. Według nich bowiem - wieki średnie były czasem mrocznym, pełnym umysłowej ciemnoty i jakże różnym od współczesnego im humanizmu, który dał przecież początek epoce Renesansu. Toteż w XV i XVI wieku głównym celem definiowania Średniowiecza, jako tzw. media tempora (czasy średnie), była próba określenia granicy pomiędzy wielką starożytnością a czasami renesansowej doskonałości, która była przecież utożsamiana z odrodzeniem się na nowo ideałów klasycznych. W takim ujęciu Średniowiecze znacznie odstawało od humanistycznych ideałów piękna oraz całej filozofii i ideologii nowego okresu, nie da się też ukryć, iż zostało uznane za epokę gorszą od tej, która nastała po nim.
Można byłoby pokusić się w tym miejscu o próbę periodyzacji tego okresu w Europie. Za fazę wstępną Średniowiecza uznaje się okres od V-X wieku, natomiast wieki XI-XII to jego pełen rozkwit. Zaś na zmierzch epoki przypada czas pomiędzy wiekiem XIV a XV.